Choroby zatok przez długie lata uchodziły za trudne w leczeniu, a operacje powiązane z poważnymi cięciami, długim okresem rekonwalescencji i dość bolesnymi zabiegami. Kiedyś wszelkie zabiegi na zatokach wymagały większych nacięć. Operacje niewątpliwie pomagały pacjentom w najcięższych przypadkach, lecz ich inwazyjność i długi czas gojenia sprawiały, że decyzja o interwencji chirurgicznej była odkładana na później.
Dziś sytuacja uległa sporej zmianie. Istnieje metoda, co niweluje większość tych niedogodności. Mowa o FESS – czyli chirurgii endoskopowej zatok, w pewnym sensie przełomie. Ale czy oznacza to koniec klasycznych operacji i definitywnie wypieranie starszych technik? Mamy przypadki, gdzie tradycyjne podejście będzie bardziej skuteczne? A może FESS jest złotym standardem i powinniśmy rozważyć go w większości przypadków chorób zatok?
Rys historyczny i znaczenie tradycyjnych metod
Tradycyjne operacje zatok najczęściej wykonywane są metodą Caldwell-Luc, opracowaną w XIX wieku. Przez długie dekady stanowiła podstawowy sposób leczenia przewlekłego zapalenia zatok. Polegała na dotarciu do zatok szczękowych przez otwór w kości twarzy (zwykle od strony jamy ustnej, w okolicach dziąseł) i usunięciu zmienionych chorobowo tkanek. Choć skuteczna w wielu przypadkach, wiązała się ze sporą ingerencją w organizm.
Jeszcze wcześniej chirurgiczne leczenie zatok było mocno eksperymentalne, bo lekarze próbowali dotrzeć do zainfekowanych jam w możliwie najbezpieczniejszy sposób. W erze sprzed endoskopii powszechnym problemem było ograniczone pole widzenia – chirurg musiał polegać na wyczuciu pulsacyjnym i prowizorycznych narzędziach. Efektem bywało bardziej agresywne usunięcie tkanek, w tym zdrowych struktur, a w konsekwencji np. większe prawdopodobieństwo powikłań i dłuższa rekonwalescencja.
Mimo tych ograniczeń dawne techniki ratowały życie w ciężkich przypadkach. Bez tych zabiegów pacjenci z zaawansowanymi chorobami zatok mogli cierpieć z powodu chronicznego bólu głowy, gorączek, a nawet zagrożenia dla wzroku i mózgu. Dlatego jeszcze kilkadziesiąt lat temu metoda Caldwell-Luc i inne podobne procedury uchodziły za standard w walce z chorobami zatok – dopóki nie nastąpił przełom w postaci endoskopii.
FESS: założenia i technika
FESS, czyli Functional Endoscopic Sinus Surgery, rewolucjonizuje podejście do operowania zatok dzięki wykorzystaniu nowoczesnych endoskopów i narzędzi wprowadzanych przez nozdrza. Zamiast wykonywać rozległe nacięcia, chirurg pracuje wewnątrz kanałów nosowych. Korzysta z wąskiej optyki, zagląda do najbardziej niedostępnych zakątków zatok. W efekcie ryzyko powstania widocznych blizn drastycznie maleje, a jednocześnie lekarz może znacznie dokładniej usuwać polipy, tkanki zapalne i zrosty, nie niszcząc zdrowych struktur.
Korzyści FESS:
- Mała inwazyjność: brak dużych nacięć w policzku lub dziąsłach, dzięki czemu pacjent unika rozległych ran i widocznych blizn.
- Krótsza rekonwalescencja: mniejszy uraz tkanek sprawia, że czas powrotu do aktywności jest krótszy.
- Precyzja: endoskopy i kamery HD umożliwiają chirurgowi bardzo dokładne usuwanie patologii, omijając zdrowe fragmenty zatok.
- Zachowanie fizjologii: FESS opiera się na otwarciu naturalnych ujść zatok, co wspiera prawidłowe mechanizmy wentylacji i drenażu w przyszłości.
- Mniejsze ryzyko powikłań: w porównaniu z klasyczną, rozleglejszą operacją zatok.
Właśnie te atuty sprawiają, że zabieg FESS zatok uchodzi za metodę „funkcjonalną”. Likwiduje źródło problemu i przywraca prawidłową fizjologię zatok. Pacjent szybciej odczuwa poprawę oddychania przez nos, mniej dolegliwości bólowych i mniejszą ilość krwawienia. Oczywiście zabieg wymaga wykwalifikowanego laryngologa z zaawansowanym sprzętem endoskopowym. Determinuje to na koszt i dostępność FESS, ale zalety są większe.
W chirurgii zatok przez długie lata stosowano konwencjonalne metody. Docierano do zatok „od zewnątrz” – przez policzek, jamę ustną albo cięcie w okolicach czoła. W efekcie to spora trauma dla tkanek, możliwe uszkodzenia naczyń i nerwów, a także długotrwała rekonwalescencja.
Poza tym, w metodach klasycznych częściej „nadmiarowo” usuwano tkanki, by dotrzeć do głębiej położonych fragmentów. To powodowało np. większe zmiany anatomii zatok, z możliwym skutkiem ubocznym w postaci nawracającego krwawienia i niewłaściwego gojenia. FESS działa „od środka”, zgodnie z układem ujścia zatok. Zachowuje o wiele większą naturalność i eliminuje niepotrzebną ingerencję.
Kiedy FESS, a kiedy metody tradycyjne?
Choć FESS uchodzi za „złoty standard” w leczeniu przewlekłych chorób zatok, nie oznacza to, że wyparła całkowicie inne metody. W większości sytuacji endoskopowa procedura daje wystarczające możliwości naprawcze. Lekarz, przy wsparciu tomografii komputerowej planuje precyzyjnie, jakie tkanki usunąć, a które zachować.
Jednakże istnieją szczególne przypadki, kiedy nie unikniemy skalpela. Dotyczy to chociażby rozległych guzów (nowotworów, torbieli) w obrębie zatok, sytuacji, w których anatomia pacjenta jest nietypowa. W rzadkich sytuacjach chirurg sięgnie po metody zewnętrzne. Dają większy wgląd w miejsca, gdzie endoskop nie ma bezpiecznego dostępu.
Co ważne, decyzja należy do laryngologa. Pacjent przechodzi badania obrazowe: tomografię komputerową (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI). Jeśli ocena lekarska wskazuje, że FESS w zupełności wystarczy, to raczej unikamy wykonywania bardziej inwazyjnych operacji.
W świetle dynamicznego rozwoju chirurgii endoskopowej FESS to wyraźny symbol postępu w laryngologii. Coraz bardziej powszechny dostęp do endoskopów wysokiej jakości, narzędzi laserowych i radiofrekwencji to szersze możliwości leczenia zatok. Dawniej operacja z wysokim ryzykiem i długą nieobecnością w pracy, dziś do umiarkowanych aktywności można wrócić w ciągu kilku lub kilkunastu dni.
Jednak tradycyjne procedury wciąż istnieją. Zdarza się, że w niektórych szpitalach brakuje odpowiedniego sprzętu lub szkolenia lekarzy. Czasem FESS nie wystarczy z powodu wyjątkowo rozległych zmian bądź specyficznej budowy anatomicznej pacjenta.
Przed zabiegiem warto omówić wszystko szczegółowo z lekarzem prowadzącym. Współczesna laryngologia idzie w kierunku minimalnej inwazyjności, a FESS jest mocnym dowodem na to, że operacja zatok nie musi już oznaczać przykrego i długiego czasu rekonwalescencji.
Chociaż jeszcze kilka dekad temu zabieg zatok wiązał się z długimi bliznami i mozolną rekonwalescencją, dzisiaj pacjenci coraz częściej mogą liczyć na komfort. FESS – jako jeden z filarów współczesnej laryngologii – udowadnia, że drobny sprzęt i precyzyjna technologia skracają pobyt w szpitalu, zmniejszają ból i pozwalają szybciej wrócić do codziennej aktywności. Warto jednak pamiętać, że ostateczna decyzja powinna zapaść w oparciu o wyniki badań i rozmowę z lekarzem.
—
Artykuł sponsorowany